Genel Bilgi;
IV. Murat (Osmanlı Türkçesi: مراد رابع Murād-i rābi‘) (d. 27 Temmuz 1612 - ö. 8 Şubat 1640), 17. Osmanlı padişahı ve 96. İslam halifesidir. 1623 ile 1640 yılları arasında hüküm sürdü. IV. Murat İstanbul'da, sultan I. Ahmet'in ve asıl ismi Anastasya olan Rum asıllı Kösem Sultan'ın oğlu olarak dünyaya geldi. Bazı saray entrikaları ve komploları neticesinde amcası I. Mustafa'nın yerine, daha 11 yaşındayken tahta geçti.
Yaşamı;
Saltanatının ilk yılları;
IV. Murat tahta geçtikten sonra, ülkeyi uzun süre annesi Kösem Sultan yönetti. Bu süre içinde imparatorluk anarşiye ve büyük iç karışıklıklara sürüklendi, Safeviler Irak'ı ele geçirdi, Kuzey Anadolu'da isyanlar patlak verdi ve 1631 yılında Yeniçeriler sarayı basarak sadrazam ile birçok devlet yöneticisini öldürdü. Kösem Sultan bu isyanları bastırmak için görevliler gönderdi ve Abaza Mehmet Paşa'nın isyanın bastırılmasında başarılı oldu. Anarşi döneminde ülkeyi toplamak konusunda yoğun bir çaba sarf etti ve IV. Murat'ın I. İbrahim'i öldürmesini engelleyerek hanedanın devamını sağladı. Kösem Sultan, IV. Murat'ın saltanatının ilk yıllarında ülkedeki anarşiyi dindirmek, halkın huzurunu sağlamak ve devleti toplamak yolunda önemli çalışmalarda bulundu. Muhtaçlar için aşevleri açtı, hayır kurumları yaptırdı, borçları yüzünden hapishaneye düşmüş olan mahkûmların borçlarını ödeyerek onları hapisten kurtardı ve fakir kızların çeyizlerini düzerek onları evlendirdi. Kösem Sultan, iktidarında hem halkın hem de devletin huzurunu sağlamak için büyük çaba sarf etmiştir. (Kaynak: NTV Tarih mart sayısı) Ancak çocukluğu sırasında ağabeyi Genç Osman'ın şehit edilişine tanık olan IV. Murat, ülkedeki anarşinin de etkisiyle çok sert bir mizaca büründü ve yirmi bir yaşından itibaren ülke yönetimini tamamen kendi eline aldı.
Mutlak saltanat yılları;
IV. Murat ilk olarak, yaygınlaşmış olan rüşvet ve iltiması ortadan kaldırdı ya da en aza indirdi. İstanbul'da alkol, tütün ve kahveyi yasakladı. Yasağa uymayanların öldürülmesini emretti. Bazı geceler tebdîl-i kıyafet (kıyafet değiştirerek) ve tanınmaz kişiliğe bürünerek sokaklarda teftişlerde bulunurdu.
IV. Murat'ın devrinde Nef'i, Hezarfen Ahmet Çelebi, Lagari Hasan Çelebi, Bekri Mustafa, Evliya Çelebi gibi kişiler yaşamıştır. Şair Nef'i hicivleriyle ünlü divan şairidir, döneminin devlet adamlarını çarpık düzenini hicvetmektedir. Bazen hicivleri yüzünden başı derde giren Nef'i padişah tarafından defalarca uyarılmıştır ancak padişaha söz vermesine rağmen hiciv yazmaya devam edip Vezir Bayram Paşa hakkında hiciv kaleme alınca IV. Murat'ın emriyle 1635 yılında boğdurularak idam edilmiştir. Hezarfen Ahmet Çelebi ve Lagari Hasan Çelebi'nin uçmak konusunda başarılı çalışmaları vardır. IV. Murat önceleri bu çalışmaları desteklemiştir. Ancak daha sonra yanındaki devlet adamları tarafından eğer bunların başarılı olması durumunda tebaa tarafından kendi saltanatının sorgulanacağına ikna edilerek bu çalışmalara desteğinin kesilmesi sağlanmıştır. Akabinde Hezarfen Ahmet Çelebi Cezayir'e, Lagari Hasan Çelebi ise Ukrayna'ya sürgün edilmiştir. Onlar sürgün edilmeden önce Padişah'ın onlara söylediği söz ilginçtir: "Sizin gibi adamlar pek korkulacak adamlardır. Her ne muradınız varsa elinizden gelir. Bu yüzden bekanız caiz değildir." Bu hadise dönemin Osmanlı devlet adamlarının bilimsel çalışmalara bakış açısını anlamak bakımından önemlidir.
Fiziksel Kuvveti;
IV. Murat Osmanlı sultanları arasında fiziksel kuvvetiyle ünlüdür. İri ve güçlü yapılı olan padişah 60 kilogramlık gürzü tek eliyle ustaca kullanabildiği söylenir. Alkol ve tütün yasağına uyulup uyulmadığını zaman zaman tebdil-i kıyafet gezerek yerinde denetleyen IV. Murat alkol veya tütün kullanan askerlerini yakaladığı zaman gürzüyle kafalarına tek bir darbe indirip onları öldürerek bizzat cezalandırmışlığı vardır. Yine bir gece uyurken onu öldürmek için odasına giren 4 cellâdı gürzüyle parçalamıştır. IV. Murat ayrıca 50 kilogramlık yayı da ustalıkla kullandığı söylenir. Hindistan'dan gelen bir elçi heyeti IV. Murat'a çok sağlam ve her darbeye karşı dayanıklı bir kalkan hediye etmiştir. Kalkanın sağlamlığını denemek isteyen Padişah adamlarına kalkanı bir yere asmalarını söyler, kalkan asıldıktan sonra bu kalkana ok atışları yapmış bu kalkanı defalarca delmiştir. Bir atın üstünde giderken başka bir atın üstüne atlayacak kadar iyi at sürerdi attığı oklar kurşundan daha uzağa gitmekteydi attığı ciritlerle delemeyeceği kalkan yoktu. IV. Murat'ın gürzü ve yayı şu an Topkapı Sarayı'nda sergilenmektedir.
Askerî başarıları;
IV. Murat devrindeki en önemli askerî olay Safevilere karşı girişilen 1623-1639 Osmanlı-Safevî Savaşı'dır. Bu savaşta Osmanlı orduları Revan Seferi ile Doğu Anadolu, Ahıska, Revan ve Kafkaslar'ın önemli bir bölümünü ele geçirmiş ve son olarak 1638 yılındaki Bağdat Seferi ile 1624'ten beri İran işgali altında bulunan bu şehri yeniden Osmanlı topraklarına katmışlardır. Bağdat'ın fethinin ardından IV. Murat, tarihe geçen o ünlü sözü söylemiştir:
“
|
Bağdat'ı almaya çalışmak, Bağdat'ın kendinden daha mı güzeldi ne!
|
”
|
|
IV. Murat, bu savaşlarda Osmanlı ordularını bizzat kendisi komuta etti ve büyük bir askerî deha olduğunu kanıtladı. Sefer sırasında, Anadolu'daki tüm isyanları ve isyan etmesi muhtemel unsurları yok etti. Böylece devlet otoritesi yeniden ve kesin bir şekilde sağlandı. Yerli halk, memnuniyetini göstermek üzere birçok yerel yapıya onun ismini verdi.
Safeviler, kesin Osmanlı zaferi karşısında çaresiz kalınca barış istemek zorunda kaldılar ve 1639 Mayısında Kasr-ı Şirin Antlaşması imzalandı. Antlaşma neticesinde Mezopotamya Osmanlı egemenliğine girdi ve I. Dünya Savaşı'na kadar Osmanlı'nın toprağı olarak kaldı. IV. Murat, İstanbul'a döndükten sonra saygın devlet adamlarına, imparatorluğun eski parlak günlerine dönmesine yönelik ekonomik ve siyasi projeler hazırlanması emrini verdi. Ama hastalığı ve irsî bir sonuç olan erken ölümü, onun imparatorluğu dönüştürme fikirlerine ve çalışmalarına engel oldu.
Ölümü;
IV. Murat, 1640 yılında İstanbul'da henüz 28 yaşında ölmüştür. Ölüm nedeni üzerine iki ayrı iddia vardır. Batılı kaynaklar sirozdan, Osmanlı kaynakları ise damla hastalığından öldüğünü iddia ederler. IV. Murat, ölüm döşeğindeyken kardeşi İbrahim'in öldürülmesini emretmiştir. Ancak emri yerine getirilmemiş ve İbrahim, onun ardından padişah olmuştur. IV. Murat'ın bu emri vermesinin nedeni, kardeşi İbrahim'in deli olduğunu ve İbrahim'in tahta geçmesi halinde İmparatorluğun büyük karışıklıklara sürükleneceğini düşünmesiydi.
Popüler Kültürde IV. Murat;
- IV. Murat (TV dizisi)- IV. Murat saltanatını konu alan televizyon dizisidir, IV. Murat'ı Cihan Ünal canlandırmaktadır (1981).
- IV. Murat Gürz ve Zafer- IV. Murat'ın hayatını ve Bağdat seferini konu alan Okay Tiryakioğlu'nun yazdığı romandır.
- İstanbul Kanatlarımın Altında- IV. Murat dönemini ve Hezarfen Ahmet Çelebi ile Lagari Hasan Çelebi'nin bilimsel çalışmalarını konu alır (1995).
Kaynak: IV. Murat